دشت بورالان از توابع بخش بازرگان ماکو و منطقه‌ای وسیع در شمال غربی‌ترین نقطه منطقه‌آزاد ماکو و کشور است این پهنه جغرافیایی از شمال به رودخانه قره‌سو و ارس(آراز چایی) و تالاب قره‌بولاق (چشم‌ثریا) و روستاهای مرزی قوش، ولی‌کندی، پنجرلو، بری، کوللیک در حدود مرزی ایران و ترکیه، از غرب به کوه آرارات کوچک (بالا آغری) و حدود مرزی با ترکیه، از شرق به تالاب آق‌گل و ارتفاعات روستاهایی چون یخلقان، گدائی، سوریک، موس، حاجو، سارنج و از سمت جنوب به روستاهای شوریک، گریک و ارتفاعات آیبک وصل می‌شود.
بورالان با توجه به موقعیت جغرافیایی و قرارگیری در جوار کوه آتش‌فشانی آرارات کوچک به ارتفاع ۳.۸۹۶ متر از سطح دریاهای آزاد و به‌واسطه فوران گدازه‌ها در دوره فعالیت زمین‌شناسی که آخرین آتش‌فشان سال ۱۸۴۰ ثبت شده است، دارای بستری سنگی ماحصل انجماد گدازه‌های بازالتی با دوره کرتاسه است و تا حدود زیادی چشم‌انداز طبیعی بورالان محسوب می‌شود (ساری، صراف ۱۳۷۳).
حجم گدازه‌های روان بر دشت قبلی بورالان و انجماد سطح بیرونی در حالی که سطح داخلی درون دره‌ها و شیب‌ها هنوز به‌دلیل روان بودن در جریان بوده‌اند سبب شکل‌گیری غارهای متعدد، به شکل تونل مانند شده است که طول بعضی از این غارهای وسیع تا کیلومترها می‌رسد، نکته جالب توجه در مورد آن‌ها تفاوت شگفت‌انگیز دمای داخل و بیرون غارها است.
در گرمای سوزان تیر و مردادماه بورالان، داخل غارها خنکی و نسیم بسیار ملایمی در جریان بوده که دامنه تغییرات آن ۱۰ تا ۱۵ درجه سانتی‌گراد است که به همین دلیل مردمان محلی امروز هم، به‌رغم امکانات از غارها به‌عنوان یخچال طبیعی استفاده می‌کنند.
دامبات
دامبات نیز یکی دیگر از زیبایی‌های بورالان است که در ضلع جنوب غربی دشت واقع شده که از جنوب به ارتفاعات آیبک، شمال به دشت بورالان و دامنه کوه آغری و از شرق به راه آسفالته مرزی و روستای گریک و گول‌عالی و از غرب به خط مرزی ایران و ترکیه محدود می‌شود لکن امتداد آن در کشور ترکیه وجود دارد.
بی‌شک شهر تاریخی دامبات از محوطه‌های تاریخی بزرگ و مهم بورالان ماکو محسوب می‌شود که تاکنون بنا به دلایلی چون نبود اعتبارات پژوهشی، مرزی بودن مکان و ملاحظات تأمینی، پژوهش‌های چندان دقیقی در آن صورت نگرفته است.
در نگاه اول، دامبات شهری باعظمت و با گستردگی حدود ۱۰۰ هکتار در جغرافیای است و ادامه آن نیز احتمالا در همین ابعاد و گستردگی نیز در کشور همسایه ترکیه وجود دارد.
در دامبات، آنچه چشم می‌بیند دیوارهای مخروبه از لاشه‌سنگ بازالتی است که بدون ملات به‌طرز ماهرانه‌ای بر روی هم چفت شده‌اند.
همچنین آثاری از اینکه استقرارگاه‌ها مسقف باشند چندان دیده نمی‌شود و این امر احتمال موقتی بودن آن یعنی کوچ‌رو بودن ساکنانش را تقویت می‌کند.
دامبات می‌تواند قطب پژوهش‌های باستان‌شناسی و معماری ایران و ترکیه قرار بگیرد و جاذبه‌ای تاریخی و گردشگری ارزشمند باشد.
این محدوده تاریخی دارای چاهک‌هایی با مصالح لاشه‌سنگ و ملات ساروج در هر پلاک استقراری است و نکته جالب اینکه مساحت استقرارها در محور بیرونی دامبات گسترده‌تر و رفته رفته به سمت مرکز متراکم و کوچکتر می‌شود.
چاهک‌ها در واقع انبار ذخیره مواد غذایی و حبوبات خشک و سیب‌زمینی بوده و غارهای زیرزمینی طبیعی نیز برای نگهداری مواد فاسدشدنی چون گوشت استفاده می‌شده است. باید گفت که دامبات شهری گمشده در شمال غربی‌ترین بخش کشور و استان بوده که نیاز به بررسی‌های هدفمند باستان‌شناسی و معماری دارد.
به‌طور کلی باید یادآور شد که با توجه به‌وجود جاده آسفالته ماکو‌ـ‌بازرگان، بورالان و داشته‌های تاریخی و طبیعی‌اش، چشم ثریا و روستاهایی با بافت سنتی و ساختمان‌های با مصالح بوم‌آورد سنگ بازالتی، سواحل رود ارس و تالاب‌های قره‌سو، خلخله، آق‌گول، غارهای سمندریان، قره‌زاغا، سویوق‌زاغا، مجموعه مقابر ورهرام شیدی پلدشت، کمپ و سد ارس به سمت جلفا، می‌توان بورالان را هدف و منطقه مناسبی برای مقاصد گردشگری تبدیل کرد.
تعریف هدف، مستلزم همراهی خود مردم و عشایر سکونت‌یافته و نیز همت و مساعدت دستگاه‌های حاکمیتی و حکومتی است.
بافت سنتی روستاها و نیز وجود چادرهای عشایری به‌همراه سفره‌خانه‌های سنتی و بین‌راهی برای خدمات‌دهی به مسافران و طبیعت‌گردان یکی از گزینه‌های تغییر معیشت مردم مستقر در بورالان از صرف دامداری به گردشگری است.
یکی از نتایج مثبت این تغییر، کمک به تجدید حیات دشت و احیای پوشش گیاهی است که در طول سالیان مدید و حجم زیاد دام‌ها، خطر بیابان‌زدایی این منطقه را تهدید می‌کند.
همچنین ایجاد محور فوق می‌تواند شهر تاریخی دامبات را که در فراموشی کامل واقع شده، به‌عنوان سایت‌موزه یک شهر تاریخی احتمالا مربوط به قرون وسطی و ایلخانی احیا کند.
دشت بورالان به همراه دامبات ظرفیت تبدیل‌شدن به ژئوپارک را داراست، ایجاد سایت تاریخی مشترک با ترکیه نیز می‌تواند مورد بررسی‌های مستمر باستان‌شناختی قرار بگیرد و نتایج آن ضمن چاپ، سبب جذب گردشگران تاریخی و فرهنگی به منطقه شده و در نوع خود موجب معرفی این بخش از جغرافیای کشور و اشتغال شود.
* گزارش از علی خورابلو رئیس اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی ماکو
انتهای پیام/
